เรื่องชวนสงสัยวันลอยกระทง ที่คุณอาจไม่เคยรู้

ประเพณีลอยกระทงเป็นหนึ่งในเทศกาลที่สวยงามและมีเสน่ห์ที่สุดของไทย แต่มีเรื่องราวน่าสนใจมากมายที่หลายคนอาจยังไม่เคยรู้ วันนี้เราจะพาไปสำรวจความลับที่ซ่อนอยู่ในประเพณีอันงดงามนี้กัน

🌟 จุดกำเนิดประเพณีลอยกระทง...ย้อนไกลถึงสมัยใด

ถึงแม้จะเป็นประเพณีที่สืบทอดมายาวนาน แต่จุดกำเนิดที่แท้จริงของลอยกระทงกลับไม่มีหลักฐานระบุแน่ชัด สิ่งที่เรารู้คือประเพณีนี้มีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัย ในรัชสมัยพ่อขุนรามคำแหง โดยมีการค้นพบหลักฐานสำคัญจากศิลาจารึกหลักที่ 1 ที่กล่าวถึง "งานเผาเทียนเล่นไฟ" ซึ่งเชื่อว่าเป็นจุดเริ่มต้นของประเพณีลอยกระทงที่เรารู้จักในปัจจุบัน

🌺 วิวัฒนาการจาก "จองเปรียง" สู่ "ลอยกระทง"

ประเพณีลอยกระทงมีการเปลี่ยนแปลงและพัฒนามาอย่างยาวนาน ในสมัยอยุธยา เรียกประเพณีนี้ว่า "พิธีจองเปรียง" ซึ่งเป็นพิธีบูชาไฟถวายสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนา มีรากฐานมาจากพิธี "ทิวาลี" ของศาสนาพราหมณ์-ฮินดู ซึ่งคาดว่าได้รับอิทธิพลมาจากนครธมในกัมพูชา

ชื่อ "จองเปรียง" มาจากภาษาเขมร โดย "จง" (อ่านว่า จอง) หมายถึง การผูกหรือโยง ส่วน "เปฺรง" (อ่านว่า เปรง) หมายถึง น้ำมัน เมื่อรวมกันจึงสื่อถึงการดูแลให้ไฟสว่าง ต่อมาได้วิวัฒนาการเป็นพระราชพิธี "ลอยกระทงทรงประทีป" ในราชสำนัก และ "ลอยกระทง" สำหรับสามัญชน

👑 นางนพมาศ: ตำนานหรือความจริง?

นางนพมาศ ผู้ที่หลายคนรู้จักในฐานะผู้ริเริ่มการทำกระทงดอกบัว เป็นตัวละครที่น่าสนใจและมีเรื่องราวซับซ้อน

ในมุมมองทางประวัติศาสตร์ นางนพมาศเป็นตัวละครที่ปรากฏในหนังสือ "ตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์" แต่ความมีตัวตนของนางยังคงเป็นที่ถกเถียงในวงวิชาการ นักประวัติศาสตร์หลายท่านตั้งข้อสังเกตว่า:

• เรื่องราวอาจถูกแต่งขึ้นในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น
• ภาษาที่ใช้ในตำราแตกต่างจากภาษาในสมัยสุโขทัย
• มีการกล่าวถึงชนชาติต่างๆ ที่อาจยังไม่ได้ติดต่อกับสุโขทัยในยุคนั้น

อย่างไรก็ตาม นางนพมาศได้กลายเป็นสัญลักษณ์ของสตรีไทยที่งดงามทั้งกิริยา วาจา และจิตใจ จนเป็นที่มาของการประกวดนางนพมาศที่จัดขึ้นในเทศกาลลอยกระทงทุกปี

🌝 วันเพ็ญเดือน 12 แต่ทำไมจัดเดือน 11

หลายคนอาจสงสัยว่าทำไมเราเรียก "วันเพ็ญเดือน 12" แต่กลับจัดในเดือน 11 คำตอบคือ เพราะการนับเดือนของไทยมีสองระบบ:

• ระบบจันทรคติ (แบบโบราณ): นับตามดวงจันทร์
• ระบบสุริยคติ (ปัจจุบัน): นับตามดวงอาทิตย์

เมื่อแปลงจากระบบจันทรคติมาเป็นสุริยคติ เดือน 12 จึงตรงกับเดือน 11 หรือพฤศจิกายนนั่นเอง การจัดในช่วงนี้ยังสอดคล้องกับฤดูน้ำหลากและปรากฏการณ์น้ำเกิด เมื่อดวงจันทร์ โลก และดวงอาทิตย์เรียงตัวในแนวเดียวกัน

🎵 เพลงรำวงวันลอยกระทง: สร้างสรรค์ในเวลาเพียง 30 นาที

เพลงที่เราคุ้นหูกันดี "วันเพ็ญเดือนสิบสอง น้ำนองเต็มตลิ่ง..." มีที่มาที่น่าทึ่ง เกิดขึ้นในค่ำคืนลอยกระทงปี 2492 ที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อวงสุนทราภรณ์ได้รับการขอร้องให้แต่งเพลงเป็นที่ระลึก

ครูแก้ว อัจฉริยะกุล และครูเอื้อ สุนทรสนาน ใช้เวลาเพียง 30 นาทีในการสร้างสรรค์เพลงอมตะบทนี้ โดย:

• ครูแก้ว: ประพันธ์คำร้อง
• ครูเอื้อ: ประพันธ์ทำนอง

จนกลายเป็นเพลงที่อยู่คู่ประเพณีลอยกระทงมาจนถึงทุกวันนี้

เรื่องราวทั้งหมดนี้ทำให้เราเห็นว่า ประเพณีลอยกระทงไม่ได้เป็นเพียงการลอยกระทงสวยๆ ในค่ำคืนวันเพ็ญเท่านั้น แต่แฝงไว้ด้วยประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และภูมิปัญญาที่สืบทอดมายาวนาน แม้กาลเวลาจะผ่านไป แต่ความงดงามของประเพณีนี้ก็ยังคงอยู่ และจะยังคงอยู่คู่สังคมไทยตลอดไป

แหล่งที่มา

• ประวัติลอยกระทง: DSA|SU กองกิจการนักศึกษา มหาวิทยาลัยศิลปากร
• ประวัติจองเปรียง: มิวเซียมสยาม
• เรื่องราวนางนพมาศ: ไทยรัฐออนไลน์
• การนับเดือนและปฏิทิน: Sanook Campus และ PPTV HD36
• ประวัติเพลงรำวงวันลอยกระทง: สำนักประชาสัมพันธ์เขต 3 จังหวัดยะลา
• *บทความนี้มีการปรับปรุงล่าสุด: พฤศจิกายน 256